Het Drie Zeeën-initiatief (TSI): een Unie binnen een Unie?

            De laatste jaren, nu de spanningen tussen de Europese instellingen voortduren, wordt in de media routinematig bericht over de verschillende partnerschappen tussen Oost-Europese landen, zoals de Visegrád-groep van Polen, Slowakije, de Tsjechische Republiek en Hongarije[1]. Er is echter nog een ander, veel minder bekend partnerschap waarbij Oosteuropese landen zijn betrokken: het Drie Zeeën-initiatief (TSI).

            Opgericht in 2015 door de Poolse president Andrzej Duda en zijn toenmalige Kroatische ambtgenoot, Kolinda Grabar-Kitarović[2]Evenals de Visegrád-landen omvat het initiatief de drie Baltische landen (Estland, Letland en Litouwen), Roemenië, Bulgarije, Oostenrijk, Slovenië en Kroatië.[3].

            Tijdens de eerste top in Dubrovnik in 2016 hebben de 12 leiders van de aangesloten landen een gezamenlijke verklaring aangenomen over "samenwerking op het gebied van energie, vervoer, digitaal en economie"[4]. Zoals president Duda opmerkte, gaat het bij het initiatief "om Centraal-Europese regionale samenwerking bij concrete projecten, die in het kader van de EU worden uitgevoerd en bijdragen tot meer cohesie en regionale ontwikkeling van de Unie".[5].

            Sinds het bezoek van de voormalige Amerikaanse president Donald Trump aan Warschau ter gelegenheid van de tweede top in het kader van het Drie Zeeën-initiatief (2017) hebben de leiders hun samenwerking in de energie- en defensiesectoren echter opgevoerd[6]. Zij rekenen immers op een sterkere integratie van de regio op energiegebied (met name voor gas) met een groeiende aanwezigheid van de Verenigde Staten op de wereldmarkt voor vloeibaar gas (LNG). In de context van de Nord Stream 2 pijpleiding stelt dit Oost-Europa niet gerust, en wordt aangedrongen op een diversificatie van de energievoorziening[7]. Voorts heeft de voormalige Kroatische president Grabar-Kitarović tijdens de Top van Warschau een deskundige voorbereiding aangekondigd van 157 infrastructuurprojecten op het gebied van energie, vervoer en telecommunicatie, ter waarde van ongeveer 50 miljard euro. Deze projecten omvatten de Noord-Zuid-gascorridor die de Oostzee met de Adriatische Zee verbindt, waarbij de Poolse terminal in Świnoujście zal worden verbonden met de Kroatische terminal op het eiland Krk (in aanbouw), alsmede de gasinterconnectoren tussen Polen, Slowakije en Tsjechië, waarvan een tak Hongarije verbindt[8]. De ambtenaren werken momenteel aan de Baltic Pipe-pijpleiding, waardoor gas vanuit Noorwegen (via Denemarken) naar Midden-Europa zou kunnen worden aangevoerd vanuit de LNG-terminal in Świnoujście[9].

            Ook andere weg- en spoorweginfrastructuurprojecten zijn in uitvoering, zoals de Via Carpatia en Rail Baltica[10]. De Via Carpatia moet de Litouwse havenstad Klaipėda (Oostzee) via Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije verbinden met Thessaloniki (Egeïsche Zee), terwijl de Rail Baltica Warschau via Litouwen en Letland met Tallinn en zelfs Helsinki moet verbinden.[11].

            Tot slot hebben twee Poolse en Roemeense investeringsbanken tijdens de top in Ljubljana (Slovenië) in juni 2019 de oprichting aangekondigd van een investeringsfonds in het kader van het Drie Zeeën-initiatief, waaraan momenteel 9 van de 12 landen deelnemen, parallel aan de Europese programma's[12]. Het fonds wordt geraamd op iets meer dan 1,2 miljard euro (inclusief 750 miljoen euro van Polen) en zou uiteindelijk 5 miljard euro moeten bereiken met bijdragen van I3M-landen, internationale financiële instellingen en particuliere institutionele beleggers[13].

            In september 2019 hebben de voorzitters van de financiële centra van de landen van de Visegrád-groep (V4: Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije) en drie andere landen van het Drie Zeeën-initiatief (Roemenië, Kroatië en Slovenië) hun voornemen aangekondigd om een gemeenschappelijke beursindex, de CEEplus[14].

            Het Drie Zeeën-initiatief is daarom een Unie binnen de Unie in die zin dat het werkt aan betere noord-zuid-verbindingen, en niet alleen west-oost zoals van oudsher het geval is. Parallel met de Europese Unie werkt zij aan een diepgaander sociaal-economische ontwikkeling van de landen van Midden- en Oost-Europa. Volgens statistische gegevens vertegenwoordigen de 12 lidstaten 30 % van de oppervlakte van de EU, 25 % van haar bevolking, en bijna 20 % van haar BBP[15].

            De Duitse president Steinmeier heeft onlangs het belang van dit initiatief onderstreept en zijn steun uitgesproken voor de verdere Europeanisering ervan ("deel te gaan uitmaken van het Europees beleid en de Europese investeringsinstrumenten") naar aanleiding van de laatste top in Sofia (Bulgarije) in juli 2021[16]. Bovendien blijft de Europese Commissie een belangrijke bijdrage leveren aan infrastructuurinvesteringen in de I3M-landen, van de Adriatische Zee tot de Oostzee en de Zwarte Zee[17].

            Naast Duitsland en de Verenigde Staten werden vele landen uitgenodigd op de I3M-topontmoetingen, zoals Griekenland en Japan[18]. Het Initiatief heeft ook geopolitieke plannen om de Amerikaanse en Europese invloed te consolideren tegenover die van Rusland en China[19]. Dit belang komt op een moment dat de Europese leiders zich na de destabilisatie van Oekraïne (Krim, Donbass) mobiliseren[20]voor een militaire versterking van de oostflank van de NAVO. Terwijl de leiders van het initiatief ook proberen te concurreren met het door China ontwikkelde "Belt Road Initiative[21].

2021 Alle rechten voorbehouden door BRAUN