Servië-Kosovo: nog steeds in spanning en in een impasse

            Veertien jaar zijn verstreken sinds de onafhankelijkheidsverklaring op 17 februari 2008 in Pristina, Kosovo, en de situatie in dit deel van de Westelijke Balkan is nog steeds gespannen[1].

            Belgrado weigert de onafhankelijkheid te erkennen van wat het beschouwt als zijn zuidelijke provincie[2]. Verscheidene andere Europese staten, waaronder EU- en NAVO-landen zoals Spanje, Slowakije, Roemenië en Griekenland, weigeren Kosovo als onafhankelijke staat te erkennen[3]. Cyprus, Bosnië-Herzegovina, de drie landen van de zuidelijke Kaukasus, alsmede Moldavië, Oekraïne, Belarus en Rusland weigeren eveneens de onafhankelijkheid van het land te erkennen[4]. Deze oppositie bestaat nog steeds, en wel om verschillende redenen, zoals het behoud van de territoriale integratie en van de invloedssferen[5].

            Bovendien vond de onafhankelijkheidsverklaring plaats in een context waarin Kosovo werd geteisterd door de oorlog (1998-1999) tussen de Albanese separatisten van het UCK en de Joegoslavische autoriteiten, en door de NAVO-bombardementen op Joegoslavië (maart en juni 1999[6]). Deze twee gebeurtenissen hebben bij de Kosovaarse en Servische bevolking levendige herinneringen achtergelaten[7]. De Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten steunden de Albanezen, terwijl Rusland en China de NAVO-bombardementen veroordeelden[8].

            Desondanks heeft de EU, om het Servisch-Kosovaarse conflict op te lossen, evenals de VS, talrijke topontmoetingen met vertegenwoordigers van Servië en Kosovo georganiseerd, die nog steeds niet tot een algehele vermindering van de spanningen hebben geleid[9]. Zelfs de akkoorden van Brussel in 2013 en die van Washington in 2020 hebben niet geleid tot de verwachte resultaten van volledige normalisatie[10].

            Ook nu nog zijn er veel EU-missies, zoals EULEX Kosovo, en NAVO-missies, zoals KFOR, in het land aanwezig om de stabiliteit en veiligheid van de Balkan te waarborgen[11].

            Eind juli 2022 hadden de grensbesluiten van de regering in Pristina over nummerplaten en verblijfsdocumenten geleid tot protesten onder de Servische bevolking in Noord-Kosovo[12]. De barricades die de Serviërs destijds hadden opgeworpen en die de grensposten op deze plaatsen blokkeerden, hadden de NAVO-strijdkrachten in staat van paraatheid gebracht[13]. Uiteindelijk werden de besluiten van Pristina uitgesteld na tussenkomst van de Amerikaanse ambassadeur, Jeffrey Honevier, waardoor de rust kon wederkeren[14].

            Dit alles illustreert dat de spanningen tussen Servië en Kosovo niet alleen betrekking hebben op Albanezen en Serviërs, maar ook op verschillende mogendheden (de Verenigde Staten, de Europese Unie, Rusland, China) die hun invloedzones in de Westelijke Balkan verdelen[15].

            Met uitzondering van Kroatië en Slovenië zijn de landen van de Westelijke Balkan geen lid van de Europese Unie[16]Toetredingsonderhandelingen voor Servië en Kosovo vertragen[17]. Bovendien zijn de twee staten, samen met Bosnië-Herzegovina, de enige in de Balkan die geen lid van de NAVO zijn[18]. In Kosovo bevindt zich echter de grootste militaire basis van het transatlantisch bondgenootschap: kamp Bondsteel (3,86 km²), dat onderdak kan bieden aan 7.000 manschappen[19]. De KFOR-troepenmacht bestaat uit meer dan 3770 manschappen uit 28 landen[20]. De NAVO en Servië hebben hun samenwerking echter verdiept, onder meer op het gebied van de veiligheid in Kosovo[21].

            Tegelijkertijd hebben Turkije en de Arabische Golfstaten, alsook Rusland en China, hun economische en culturele, en zelfs energie-investeringen in de Westelijke Balkan (inclusief Servië en Kosovo) opgevoerd[22]. Terwijl de VS en hun bondgenoten Pristina militair steunen (het geval van de oprichting van het Kosovaarse leger, afgekeurd door de Serviërs)[23]Moskou en Peking dragen Belgrado in wapens over[24]. Zo heeft Servië in 2019 het Pantsir-S1 korteafstandsluchtdoelvliegtuig (bereik 20 km) uit Rusland aangeschaft^[25]. In 2020 heeft Servië Chinese Chengu Pterodactyl-1 drones aangeschaft, "die doelen kunnen aanvallen met bommen en verkenningstaken kunnen uitvoeren".[26]. Tenslotte, in april 2022, landden zes Y-20 vliegtuigen van de Chinese luchtmacht met HQ-22 grond-luchtraketten in Belgrado[27].

            Zelfs op energiegebied is Kosovo strategisch gelegen, aangezien verscheidene pijpleidingen, zoals de Transadriatic Pipeline (TAP) en de Balkan Stream, die gas leveren aan Europa, door de regio lopen en het voorwerp zijn van rivaliteit tussen de Europese Unie en Rusland[28]. Brussel werkt aan diversificatie van zijn gasvoorziening, terwijl Moskou zijn exportmarkten tracht te behouden[29]. Volgens Adel El Gammal, secretaris-generaal van de Europese Alliantie voor energieonderzoek (EERA), is Europa bovendien goed voor 70% van de Russische gasexport[30]. Servië importeert 81 % van zijn gas en 18 % van zijn olie en oliederivaten uit Rusland[31]. Eind mei 2022 heeft de regering van Belgrado een overeenkomst verkregen voor de levering van Russisch gas voor een periode van drie jaar[32].

            De strijd om invloed rond de Servisch-Kosovaarse spanningen gaat niet alleen over veiligheid en defensie, maar ook over energiebronnen en de bescherming van strategische gebieden, aangezien Kosovo ook een kruispunt kan worden tussen de Adriatische kust (Albanië en de haven van Durres) en Oost-Europa enerzijds, en de Egeïsche Zee (Noord-Griekenland, de haven van Thessaloniki) en het hart van Midden-Europa anderzijds[33].

            De gevolgen van deze rivaliteit zijn nog steeds voelbaar, ondanks de oorlog in Oekraïne. Kosovo heeft zijn inspanningen om toe te treden tot de EU en de NAVO opgevoerd[34]terwijl Servië, terwijl het de Russische invasie in Oekraïne bij de VN veroordeelde[35] en Oekraïense vluchtelingen op zijn grondgebied op te vangen[36]De Europese Commissie heeft geweigerd zich aan te sluiten bij de sancties van de Europese Unie tegen Rusland[37].

2022 Alle rechten voorbehouden door BRAUN