BigWay, auteur bij Bernd Braun

Twee weken eerder presenteerde president Joe Biden in Washington DC samen met zijn Britse en Australische ambtgenoten Boris Johnson en Scott Morrison het trilaterale defensiepartnerschap AUKUS "op het gebied van veiligheid, cyberdefensie, kunstmatige intelligentie en kwantumtechnologieën om de invloed van China tegen te gaan".[1]. Naast het "samenbinden van Amerika's huidige bondgenoten en partners" in de Atlantische Oceaan en de Stille Oceaan (Joe Biden), gaat het erom "samen te werken om de veiligheid en stabiliteit in de Indo-Pacific te bewaren", alsook "Australië te helpen een vloot van nucleair aangedreven onderzeeërs aan te schaffen" (Boris Johnson)[2]. Scott Morrison van zijn kant zal aangeven waar de onderzeeërs zullen worden gebouwd (Adelaide, Australië) in samenwerking met de Britten en de Amerikanen, en zal erop wijzen dat "Australië er niet naar streeft kernwapens of een civiel nucleair vermogen te verwerven".[3].

Evenals China heeft Frankrijk zijn woede geuit over de aankondiging van dit partnerschap, en zijn ontevredenheid heeft zich als een lopend vuurtje over Europa verspreid. In 2016 had Australië namelijk een contract gesloten met de Franse marine voor de aankoop van 12 conventioneel aangedreven onderzeeërs[4]. De aankondiging van het AUKUS-partnerschap veroorzaakte de opzegging van het Australische contract met Frankrijk, met als gevolg een verlies van 56 miljard euro voor Frankrijk.[5]. Verscheidene Europese landen gaven reeds uiting aan hun bezorgdheid over hun plaats als VS-bondgenoten in de NAVO, en werkten aan een verdergaande strategische autonomie[6]. Frankrijk wilde herinneren aan zijn rol en aanwezigheid in de Indo-Pacifische regio, met name met president Biden en de Australische premier Morrison, en zelfs met hun partners zoals de Indiase premier Narendra Modi[7].

Zelfs de Europese Unie uitte haar bezorgdheid, vooral omdat de aankondiging van de oprichting van AUKUS aan de vooravond kwam van de presentatie in Brussel van de strategie van de Europese Unie (EU) voor de Indo-Pacifische regio[8].

Bij nadere beschouwing van de inhoud en de context van het AUKUS-partnerschap blijkt echter dat het slechts een voortzetting is van de betrekkingen tussen de VS, Groot-Brittannië en Australië. Er zij aan herinnerd dat de drie landen met elkaar verbonden zijn door talrijke andere veiligheids- en defensieovereenkomsten, waaronder deVijf ogen"inclusief Canada en Nieuw Zeeland[9]. Bovendien werkt Groot-Brittannië aan een grotere aanwezigheid in de wereld, als onderdeel van "Global Britain", en blijkt uit zijn lidmaatschap van het AUKUS-partnerschap al een geopolitiek succes voor Londen[10]. Het AUKUS-partnerschap ging vooral ten koste van Frankrijk, dat ook een partnerschapsstrategie had voor het gebied van de Indo-Pacific (as Parijs-New Delhi-Canberra)[11].

Evenals de VS, Groot-Brittannië en Australië blijft de Europese Unie zich inzetten voor de Indo-Pacifische regio, maar dan op economisch gebied. De Europese strategie is gebaseerd op verschillende projecten, waaronder vrijhandelsovereenkomsten met Australië, Nieuw-Zeeland en Indonesië, en partnerschapsovereenkomsten met Maleisië en Thailand.[12]. De Europeanen willen zich ook via andere partnerschappen in de Indo-Pacific vestigen, die betrekking hebben op oceaanbeheer, digitale technologie, klimaatverandering, alsook op onderzoek en gezondheid[13]. De regio vertegenwoordigt voor Europa immers "12.000 miljard euro aan jaarlijkse investeringen, tweemaal zoveel als de Verenigde Staten", en is "de op één na grootste exportmarkt van de Europese Unie".[14]. Zoals Josep Borell opmerkt, "heeft de Europese Unie, zonder het veiligheidsgebied te verwaarlozen, een zeer belangrijke rol te spelen.Europese strategische autonomie". blijft voornamelijk economisch[15]. Op defensiegebied blijven de lidstaten van de EU verdeeld, niet in het minst om hun vitale relatie met de Verenigde Staten in stand te houden[16].

Na Latijns-Amerika en Azië verplaatst Rusland zijn pionnen naar een ander continent: Afrika. Na een Russisch-Afrikaanse top in Sotsji in 2019, waar 43 Afrikaanse leiders bijeenkwamen[1]In Sochi werden veel Russische investeringen ondertekend. Van oudsher exporteert Rusland wapens en graan naar Afrika, maar ter gelegenheid van de top in Sochi werkt Rusland aan diversificatie van zijn activiteiten in Afrika[2]. Daartoe steunt Rusland op drie economische sectoren: koolwaterstoffen, mijnbouw en kernenergie, steeds in aanvulling op veiligheid en bewapening[3]. Volgens de laatste cijfers bedroeg de Russische handel met het continent in 2018 20 miljard dollar, wat neerkomt op een toename van 17,2 % ten opzichte van het handelsvolume van 2017[4]. De Russische uitvoer naar Afrika is in drie jaar tijd verdubbeld en vertegenwoordigt nu 4 % van de totale uitvoer, tegen 1 % vijf jaar geleden[5].

Desondanks blijft bewapening een van de belangrijkste exportproducten van Rusland naar Afrika[6]. In Mali, naast wapens en munitie, vier Russische helikopters van het Mi-171 type werden geleverd aan Bamako, in het kader van een militaire samenwerkingsovereenkomst die in 2019 werd ondertekend[7]. Rusland is steeds actiever op plaatsen waar Franse militaire troepen aanwezig zijn (Sahel, Centraal-Afrikaanse Republiek)[8]. Tot op de dag van vandaag doen sommige Afrikaanse leiders een beroep op Russische wapens en militaire hulp, zoals de Centraal-Afrikaanse en Malinese leiders onlangs deden[9].

Tijdens zijn toespraak bij de VN hekelde de Malinese premier Choguel Kokalla Maïga het "in de steek laten" van Frankrijk in de strijd tegen de jihadisten in Mali, en benadrukte hij de noodzaak om een beroep te doen op andere partners[10]. Na de staatsgreep van augustus 2020 willen Mali en zijn leiders zijn militaire bondgenootschappen diversifiëren als vrije soevereine staat[11]. In reactie op de woorden van de Franse minister van de strijdkrachten, Florence Parly, die verontwaardigd was over Chiaga's toespraak in de VN (de woorden zijn "onaanvaardbaar" en "behoorlijk onfatsoenlijk") [12]Premier Maïga had de Franse militaire operatie tot een mislukking verklaard Barkhane binnen het Malinese grondgebied, van kracht sinds 2012[13]. De leiders van Mali zien Rusland als een potentiële bondgenoot, hetgeen de recente besprekingen verklaart met vertegenwoordigers van de particuliere Russische militaire groep Wagner, die al jaren in Afrika aanwezig is.[14].

Volgens niet nader genoemde bronnen, geciteerd door Bloomberg, werden Russische huurlingen ingezet in verscheidene Afrikaanse landen, waaronder Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Libië, Zimbabwe, Angola, Madagaskar, Guinee, Guinee-Bissau, Mozambique, en zelfs de Democratische Republiek Congo (DRC)[15]. De Wagner Group opereerde onder verschillende namen en met verschillende structuren, zoals bedrijven die zich bezighielden met goud- en diamantwinning, militaire opleiding en cyberoorlogsvoering, en had talrijke dochterondernemingen die werden ingezet in Libië, Zuid-Afrika, Soedan en Mozambique om "plaatselijke legers op te leiden, hooggeplaatste persoonlijkheden te beschermen, rebellen- en terroristische groeperingen te bestrijden, naast het beschermen van diamant-, goud- en uraniummijnen".[16]. In ruil voor deze diensten zouden de filialen van Wagner exclusieve privileges, contracten en licenties hebben gekregen voor het leveren van wapens, technologie en militaire diensten, maar ook voor het exploiteren van natuurlijke hulpbronnen in deze landen[17]. Het is ook bekend dat de Wagner Group heeft bijgedragen tot de bescherming van de Centraal-Afrikaanse president Touadéra en tot de opleiding van soldaten in het land, dat in de greep is van een burgeroorlog[18].

De onderhandelingen over het onderbrengen van de Wagner-groep in Mali baren de Europeanen momenteel zorgen[19]Ook de Fransen, Duitsers en Esten, die in het kader van de operatie in Mali militair actief zijn Barkhane[20].

Net als China probeert Rusland een invloedssfeer in Afrika te behouden, zoals de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog[21].

Ondanks de dekolonisatie heeft Frankrijk nooit opgehouden zijn aanwezigheid in Afrika te handhaven en een zone van invloed op het continent te behouden, tegenover de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog, en Rusland sinds de jaren 1990[1]. Frankrijk heeft momenteel ook te kampen met toenemende concurrentie van Turkije en China, in Afrika[2]. Deze rivaliteit wordt versneld door destabilisatie en conflicten (staatsgrepen, jihadisme)[3]. Een voorbeeld is Mali, waar de door de Russen opgeleide leiders naar verluidt onderhandelen over de komst van troepen van de Russische groep Wagner[4]. Als Bamako deze onderhandelingen officieel bekrachtigt, zullen Frankrijk en zijn aanwezige Europese partners daar ernstig onder lijden, en wel om verschillende redenen.

De oprichting van de Wagner-groep zal meer terrein geven aan de Franse rivalen[5]. In dit geval zal Rusland zijn reeds economisch en politiek belangrijke invloedssfeer in Afrika vergroten[6]. Algerije, een van de belangrijkste partners van Moskou, heeft zijn luchtruim gesloten voor Franse militaire vliegtuigen, wat de Europese militaire steun aan de Sahel in het kader van de operatie Barkhane tegen de jihad bemoeilijkt [7].

De operatie, die sinds 2014 wordt uitgevoerd en waaraan meer dan 5 000 Franse soldaten deelnemen, vergezeld van Deense en Estse troepen, heeft de regering in Bamako niet geholpen om het door jihadisten gecontroleerde noorden van het land weer onder controle te krijgen.[8]. In het licht van deze mislukking heeft de Franse president Macron bovendien besloten het aantal in Mali gestationeerde soldaten te verminderen[9]. De Afrikaanse leiders, waaronder de Malinezen, zullen echter militaire steun blijven zoeken bij andere landen, zoals Turkije, China en zelfs Rusland[10]. Frankrijk beoordeelt deze verandering in het partnerschap negatief en dreigt ermee zich terug te trekken. Het draagt echter bij tot een grotere militaire rol in Afrika voor de rivalen van Frankrijk, hetgeen niet zonder gevolgen zal blijven (grotere aanwezigheid van de Wagner-groep in Afrika).

Indien in de Sahel niets wordt ondernomen tegen de Wagner-groep of indien de strijd wordt teruggeschroefd, dreigt Parijs een belangrijke bondgenoot (de Verenigde Staten) te verliezen bij het waarborgen van stabiliteit en veiligheid in de Sahel[11]. Bovendien dreigen naar verluidt andere landen die bij Operatie Barkhane betrokken zijn, zoals Estland, zich uit Mali terug te trekken[12]. Ondanks mogelijke opties zoals het overbrengen van troepen naar buurland Niger, vreest het Westen voor een domino-effect dat de westerse troepen in Afrika zou kunnen verzwakken[13].

In de Centraal-Afrikaanse Republiek had Frankrijk zijn begrotingssteun en militaire samenwerking reeds bevroren wegens de Russische militaire betrokkenheid in Bangui[14]. Ondanks de waarschuwingen van de Franse minister van de Strijdkrachten Florence Parly aan het adres van Mali in geval van officiële betrokkenheid van de groep Wagner in het land (verlies van zijn internationale steun) en de geruststellende woorden over de Franse militaire aanwezigheid in de Sahel tot elke prijs[15]De groeiende Russische invloed zal bijdragen tot een geopolitieke verzwakking van Frankrijk[16]. Het kan ook de spanningen tussen Frankrijk en zijn vroegere koloniën in Afrika doen toenemen[17].